[phổ biến kiến thức] Thiên Văn Phổ Thông

[tuoiyeux]

Hỏi một tý: Hằng đêm có bác nào biết cách xác định sao Bắc Cực không? Nhìn về phía bắc thấy chi chít là sao, cố gắng lắm thì khoanh vùng được một mớ sao khoảng chục ngôi. Bản thân em thì biết là tất cả sao khác đều quay quanh sao Bắc Cực trong đêm khi chúng ta nhìn, nhưng chẳng lẽ...nhìn suốt đêm?
Lão Seaboy hay lai dắt tàu bè, ắt hẳn giỏi toán + thiên văn hàng hải lắm nhỉ? [IMG]images/smilies/4.gif[/IMG]

Cách tìm sao Bắc đẩu (chính là sao Bắc Cực) như sau:



Rất dễ nhìn ra chòm sao hình cái muôi múc nước, dân ta gọi là chòm sao cái gầu. Hay tên thông dụng là chòm Gấu lớn (Đại hùng tinh)

Trên cạnh cuối của hình thang trong chòm Gấu lớn, ta kéo dài 5 lần về hướng như hình vẽ đó, thì gặp một ngôi sao không sáng lắm. Đó chính là sao Bắc Cực.

Bonus thêm cái:

[kenquay1]

Thiệt là vê lờ quá đi. Có cái ngôi sao thật là mệt.
Mà hồi xưa, nghe đâu người Tàu cũng có từng phát minh ra cái gì đó kiểu như các mảnh ghép lại để dùng trong ngành hàng hải. Đọc qua ở cuốn nào đó quên rồi. Lão Seaboy có biết thì nhắc với.

[leanhseomxh]

Tiếp theo ta cùng tìm hiểu những chòm sao "chìa khóa của bầu trời" nhé

Chòm sao Bắc Đẩu – Chòm sao Gấu Lớn (Ursa Major)

[IMG][/IMG]

Chòm sao Bắc Đẩu(1) ngày nay theo phân chia 88 chòm sao trên bầu trời của Hiệp Hội Thiên Văn Quốc Tế(2) thì nó là một phần của chòm sao Gấu Lớn (Ursa Major), đó là 7 ngôi sao có hình dạng chiếc gàu xuất hiện ở phía bắc khi hoàng hôn xuống trong những đêm mùa xuân và hè.

Thiên văn phương đông trong đó có Việt Nam gọi nó là Bắc Đẩu Thất Tinh, nó còn xuất hiện trong rất nhiều nền văn hóa, với người Mỹ nó có tên gọi “Cái Muỗng Lớn” (Big Dipper) vì hình dạng rất đặc biệt trên bầu trời.

Điểm đặc biệt của chòm Bắc Đẩu ngoài hình dạng ra chính là ở công dụng xác định phương hướng, nó giúp chúng ta xác định chính xác hướng bắc trong trường hợp khó quan sát được sao Bắc Cực (Polaris) – sao nằm tại cực bắc trong chòm Gấu Nhỏ (Ursa Minor) vốn không phải là một ngôi sao sáng lắm

Thẳng theo cạnh gàu nối liền 2 sao β và α của chòm Gấu Lớn là chỉ thẳng hướng bắc và gấp khoảng 5 lần đoạn đó sẽ giúp chúng ta tìm đến sao Bắc Cực.

Ngoài xác định phương hướng chòm Gấu Lớn còn là một chòm sao “chìa khóa” quan trọng giúp cho những người mới quan sát bầu trời định vị được các chòm sao khác quanh nó.

[nguyenle]

Ở đây lão xương nhầm lẫn giữa sao bắc đẩu và sao bắc cực rồi.
Sao bắc cực là một ngôi sao, chính là ngôi sao mọi người đang nói-Polaris- nằm trong chòm tiểu hùng tinh

còn sao bắc đẩu là một chòm sao gồm 7 ngôi sao, chính là chòm đại hùng tinh mà ta hay dựa vào đó để tìm sao bắc cực.

Ngoài ra phải nói thêm là ở phía VN chúng ta ngôi sao bắc cực nằm gần sát đường chân trời nên nếu không có không gian thoáng thì cũng khó nhìn thấy lắm.

Hình vẽ bên trên của lão xương bạn phải vặn nó lại mới đúng ở phía nhìn của VN.
Chòm đại hùng bên trên, tiểu hùng bên dưới

[kowalsky]

Ở Việt Nam cũng có thể quan sát khá dễ sao Bắc Cực qua chòm sao Thiên Hậu nằm đối xứng chòm sao Đại Hùng.


Cassiopeia là vợ của vua Cepheus - vua của 1 kinh thành mà ngày nay là vùng Jaffa thuộc Israel. Cassiopeia chính là người vì lỡ lời xúc phạm các tiên nữ của thần Poseidon mà gây ra việc con quái vật Cetus xuất hiện tấn công kinh thành đòi công chúa Andromeda làm vật hiến tế và sau đó là việc Perseus xuất hiện kịp thời cứu Andromeda.

Chòm sao Cassiopeia là 1 chòm sao khá nổi tiếng gần Thiên cực Bắc và bạn có thể thấy nó vào hầu hết thời gian trong năm (mặc dù vào 1 số thời điểm nó mọc rất muộn, phải đêm hay thậm chí gần sáng mới thấy được). Chòm sao này không có ngôi sao nào quá nổi bật, nhưng nó rất dễ nhận ra vì 5 ngôi sao khá sáng trong vùng trời phía Bắc vốn ít sao sáng, 5 ngôi sao này lập thành hình 1 chữ M rất lớn , vào 1 số thời gian thì bạn lại thấy nó đảo ngược thành chữ W - đó là khi bạn thấy nó đang lặn dần xuống chân trời. Người ta cũng thường dùng chòm sao này làm 1 cơ sở để xác định sao Bắc Cực Pollaris

[IMG][/IMG]

[IMG][/IMG]

[duonglongtrong]

Hình vẽ bên trên của lão xương, nếu nhìn từ phía VN nó sẽ ra đại loại như thế này nè

[vipthuhuongictu]

Eo thì ra trên này cũng nhiều dân thiên văn thật.[IMG]images/smilies/21.gif[/IMG]

Em góp thêm vài ý kiến về sao Bắc Cực.
Về nguyên tắc mà nói, sao Bắc Cực (Polaris) dường như đứng im ở hướng chính Bắc vì nó nằm rất rất gần với Thiên cực Bắc, cho nên dùng để xác định phương hướng.
Tuy nhiên cụm từ "dùng để xác định phương hướng" cần phải hiểu như sau mới chính xác về mặt phương pháp.

Sao Bắc Cực có cấp sao cao (tầm 2-3 gì đó em không nhớ) cho nên sáng tương đối yếu. Các nhà hàng hải không phải ngước đầu lên quay 1 vòng thấy sao nào sáng thì bảo đấy là hướng Bắc như mọi người vẫn nghĩ đâu. Họ dùng chính các chòm sao như các bài trên đã nói để xác định sao Bắc Cực qua đó xác định hướng Bắc.

Cần phân biệt sao Bắc Cực (Polaris) với chòm sao Bắc Đẩu (hay là Gấu Lớn, Đại hùng Tinh - Ursa Major). Ngày xưa thiên văn TQ có 28 chòm sao (Nhị thập bát tú), trong đó có chòm sao Đẩu ở về phương Bắc thuộc nhóm Huyền Vũ nên gọi là Bắc Đẩu, chính là 7 ngôi sao sáng nhất của chòm sao Gấu Lớn trong thiên văn Phương Tây. Thế nên mới gọi là "Bắc Đẩu thất tinh". Còn sao Bắc Cực thì sáng yếu và thuộc về chòm sao Gấu Nhỏ (Ursa Minor).

Ở Việt Nam, vĩ độ thấp thì sao Bắc Cực cũng thấp. Chòm Bắc Đẩu do đó có lúc cũng không thấy được. Các sách báo thiên văn của Tàu hay phương Tây là ở các nước có vĩ độ cao nên họ hay hướng dẫn trẻ em quan sát chòm Gấu Lớn đầu tiên, đơn giản vì chòm này ở các nơi có vĩ độ cao không bao giờ lặn mà chỉ quay quanh sao Bắc Cực.

Thời điểm quan sát được chòm Gấu Lớn ở VN, tuy vậy, cũng rất dài. Theo tính toán của em, vì nó nằm ngay trên chòm Sư Tử của Hoàng Đạo nên tầm tháng 7,8,9 là Mặt Trời đi qua múi đó nên mới không thấy được, hoặc thấy được vào lúc bình minh hoặc hoàng hôn. Các thời điểm khác trong năm, đặc biệt là thời điểm này chẳng hạn, 7 ngôi sao này rất dễ quan sát.

Cuối cùng xin giới thiệu với các bác phần mềm giả lập bầu trời Stellarium. Nó hơi khó dùng 1 tí với ai chưa quen nhưng về mặt giả lập của nó thì hết sức trực quan và tiện lợi.
Tải miễn phí tại: www.stellarium.org

[viet1234]

quả thật là em khâm pục tài tưởng tượng của người xưa.
Ngoài chòm Bắc Đẩu còn nhìn giống cái gàu múc nước, còn Nhân Mã, Song Ngư, Bọ Cạp... thì chẳng tài nào mà tưởng tượng ra nổi

[drspillerseo]

Cái này mình thấy không khó tưởng tượng đâu.
Ban đầu quan sát, mình cũng không hiểu sao ít sao thế mà người ta nghĩ ra nhiều thế. Thực ra không hẳn, ở TP mình chỉ nhìn thấy một số sao sáng trong 1 chòm thôi, còn những hôm thức đêm phơi sương, mình mới thực sự thấy rằng nếu với điều kiện thời tiết tốt, ban đêm lại không ô nhiễm ánh sáng đô thị, bầu trời sẽ có rất nhiều sao. Nếu nối các sao cả sáng cả mờ lại, sẽ được đúng các hình trong sách vẽ, và từ đó thì tưởng tượng ra chòm sao có hình gì không hề khó.

Các bác xem tạm 2 hình này của chòm Song Tử. Ban đầu em tìm hiểu trong các sách báo thì nó vẽ thế này, chả hiểu tại sao là 2 thằng ku được:

Còn nếu nối kiểu khác sau khi quan sát trong đk tốt, có thể nhìn được nhiều sao hơn thì sẽ thành thế này, đúng 2 thằng ku chưa.[IMG]images/smilies/21.gif[/IMG]

[haibang510]

lão nào dám bảo sao bắc cực quan sát khó thế . ngày nào tớ chẳng nhìn thấy. việt nam nằm trải dài từ vĩ độ 8 độ bắc đến 23do 25 phút bắc mà sao bắc cực vốn nằm cách cực bắc 54 phút nên toàn bộ việt nam đều quan sát thấy sao bắc cực với độ cao trên đường chân trời là Vi do +/- 54 phút . chòm đai hùng nằm cách sao bắc cực gần 26 độ nên có hiện tượng mọc lặn khi chòm đại hùng lặn thì chúng ta có chòm thiên hậu để xác định sao bắc cực